TÜRKMENLER
KİMLERDİR?
Abdullah Çağrı ELGÜN
En eski
kaynaklara göz atıldığında Türk adının Hz. Adem'in oğullarından Nuh'un üç oğlu:
SAM: Arap, Fars,
Rum
HAM: Kıbtî,
Sudan, Berberi
YASEF:Türk,Rus,Moğol
(Saklep)'ten çoğaldıklarıdır. (1)
Diğer
bir kaynakta da Sam İbn Nuh: Arap, Fars, Rum;
Ham:
Sudanlıların;
Yasef:Türkler(2)
Türk
kelimesi, Oğuz Türkleri'ne verilen bir addır.(3)
Osmanlı
İmparatorluğunu kuran "Kayı" boyu da Türkmen adı verilen Oğuz
Türkleri'nindendir.
Türkmen: Büyük Türk,
Ulutürk anlamına geldiği için, Oğuzlar'ın öteki Türk zümreleri arasında büyük
ve önemli bir yeri olduğu anlaşılıyor. Anadolu'yu yurt edinme savaşlarına öteki
Türk bölümlerinden bazıları da katılmışlarsa da asıl orduyu teşkil eden Oğuz
Türkmenleri’dir.
Türkmenler, bugünkü Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan, Irak,
Suriye ve İran'ın diğer
bölgelerinde bulunan Türk topluluklarının, Hazar
Denizi ve ötesi ile bugünkü Türkmenistan
Türk Cumhuriyetinin ve Afganistan'daki
Türkler'in atalarıdır.(4)
745
yılında Göktürk İmparatorluğunun
yıkılmasıyla birlikte Oğuzlar'ın
Batı'ya doğru göç ettikleri anlaşılıyor. X. yy.da biz onları Sir-Derya(Seyhun-İnci) nehri boyları
ile Aral gölü kıyıları ve kuzeydeki
bozkırlarda konar göçer olarak görüyoruz. “Göç
yolda düzelir.” Diyen Türkmen’in
hayat tarzının “Göçebelik” olduğu
sosyolojik bir gerçektir. Bugün hâlâ göçmen olarak, kimi yerlerde varlığını
aynı konar göçerlik içinde (yazın yaylalarda, kışın kışlaklarında büyük ve küçük
baş sürülerini otlatarak) devam etmektedirler. Türkmen tabiatın dengeleri içinde onu yanına alarak yaşar ve
böylece yerleşikler ile zaman zaman kavga ederler. Doğuda Çin Seddi, Batıda
Bizans surları kavgada her daim üstünlük sağlayan bu göçebelere karşı örülmüş
çetin duvarlardır.
Oğuzlar(Türkmenler)
sağ ve sol olmak üzere iki kola ayrılmışlardı. Sağ kolun adı: BOZOKLAR olarak
anılan GÜN HAN, AY HAN, YILDIZ HAN’lar yer alırdı.
Sol kolun adı: ÜÇOKLAR olarak anılan GÖK HAN, DAĞ HAN, DENİZ HAN’LAR’dı. Bu
kollardan her birine on iki(12) boy dahildi. Her BOY’a bağlı altışar OYMAK,
her OYMAK’a bağlı altışar OBA, HALAKA ve OCAK bulunurdu. Ocak, halaka ve Obalar’ın altında ise toplumun
bireyleri vardı.
Oğuz
halkı bir TÖRE ve bu törenin getirdiği KURALLAR ZİNCİRİ içerisinde yaşar ve “Eline, beline, diline sahip olarak”
huzur içinde yaşayıp giderlerdi. (“Kuşatmaya
Karşı Türk Seddi” D.Cengiz ATAK, Mayıs 2008. Ankara) Bu boylardan her birinin
en önemli kısmı Türkiye'ye gelmişlerdir. (Millî Kültür dergisi, Mart.1990 sayı
70 s.44)
Türkiye'ye
gelen Oğuzlar XIV veya XV.yy da göçebe yaşayışını devam ettiren eldaşlarına "YÖRÜK"
yani "GÖÇEBE" adını vermişlerdi. (Doç.Dr.Faruk Sümer: "Türkiye Türkleri'nin
Ataları Oğuzlar" Türk Yurdu, s.273-1959, s.12)
"YÖRÜK"
kelimesinin kavmi yahut kabilevî bir anlamı olmayıp sadece "GÖÇEBE"
demektir. Eskiden de bu anlamıyla kullanılmıştır. Oğuzlar Müslüman olunca
kendilerine "TÜRKMEN" denilmiştir.
"TÜRKMEN"
adı Oğuzlar'a MÜSLÜMAN TÜRK anlamında verilmiştir. İslâmiyet'e geçmeden önce,
Oğuzlar bu adı taşımıyorlardı. XIII.yy..dan sonra "TÜRKMEN" adı kavim adı her yerde Oğuz'un yerini aldı. Oğuz
sözü atalara ait bir ad olarak kaldı. Bu izaha göre, XIII.yy.dan itibaren İslâm
ülkelerinde kullanılan "TÜRKMEN" adı, her yerde OĞUZLAR, demektir. (Doç.Dr.Faruk
Sümer: "Türkiye Türkleri'nin Ataları Oğuzlar" Türk Yurdu, s.12-13)
Türkmen
toplulukları çok dağınık olarak yerleşmişlerdir. Bunların çoğu YÖRÜK, konar
göçer olduğundan Anadolu'nun ve Rumeli'nin her tarafına dağılmışlar ve bazıları
konup göçtükleri yere kendi adlarını vermişlerdir.
Bir
kaç örnek verelim: Mersin, Antalya,(Teke), Hamideki(Isparta) Denizli
illerimizin adı bu adları taşımayan Türk aşiretlerinden gelmektedir. Bazan da
oymak, aşiret, veya cemaat, yerleştiği yerin
ya da başlarındaki kişilerin
adları ile anılmışlardır. Örnek: Alaaddinli, Dağdibi Oymakları, Aydımnlı,
Menteşeli, Saruhanlı, Kuzugüdenli (Kuzugözülü), Çataltepe, Sarı Kavak, Kuyucak,
Akkocalı, Bozhüseyinli, Bayındırlı, Alaatlı(Alayuntlu), Çirkinler, ...vb.oymak,
veya cemaatleridir.( Cevdet Türkyay-Oymak Aşiret ve Cemaatler. İstanbul, 1975
(Önsöz)" )
O Ğ U Z L A R
|
|||||
B
O Z O K L A R
|
Ü Ç O K L A R
|
||||
GÜNHAN
|
AYHAN
|
YILDIZHAN
|
GÖKHAN
|
DAĞHAN
|
DENİZHAN
|
Kayı
|
Yazır
|
Avşar(Afşar)
|
Bayındır
|
Salur
|
Iğdır(İğdir)
|
Bayat
|
Döğer
|
Kızık
|
Peçenek(Biçene)
|
Eymür
|
Yuva(Yıva)
|
Alkaevli
|
Dodurga
|
Beğdili
|
Çavuldur
|
Alayuntlu
|
Büğdüz(Bunduz)
|
Karaevli
|
Yaparlı
|
Kargın
|
Çebni
|
Üreğir
|
Kınık
|
O Ğ U Z L A R
1) BOZOKLAR'IN KOLLARI:
A-GÜN HAN KOLU: Sembolleri ŞAHİN'dir.
1) Kayı Boyu:
Osmanlı oğullarının ve Çandar oğullarının bağlı olduğu boydur. Kayı: Güçlü,
kuvvetli, sağlam, metin demektir.
2) Bayat Boyu: Zülkadiroğlu(Dulkadiroğlu)
bu boydandır. Bayat: Devlet ve nimet anlamındadır.
3) Alkaevli Boyu:
Uzlaşır ve her yerde ve yere yarar demektir.
4) Karaevli Boyu:
Ev, çadır anlamına gelir. Kara çadırlı demektir.
B-AY HAN KOLU: Sembolü
KARTAL'dır.
1) Yazır Boyu: Çok
iler sahibi, iller ağası, iller beyi anlamına gelir.
2) Döğer Boyu:
Kovan, sürüp çıkaran, canlanmak, güç bulmak için bir yere gelen demektir.
3) Dodurga Boyu:
Mülkü, yasası olan demektir.
4) Yaparlı Boyu:
Zorluklara rağmen işini beceren kişi anlamına gelir.
C-YILDIZ HAN KOLU: Sembolü TAVŞANCIL KUŞU'dur.
1) Avşar Boyu: Ava
ve canavara istekli demektir. Karamanoğulları bu boydandır.
2) Kızık
(Kızıklılar, Çarukluğ) Boyu: Güçlü, kuvvetli, yasakta çaba gösteren demektir.
3) Beğdili Boyu:
Sözü değerli demektir.
4) Kargın: Doyurucu
demektir.
2) ÜÇOKLAR'IN KOLLARI:
A-GÖK HAN KOLU: Sembolü, SUNGUR
kuşudur.
1) Bayındır Boyu:
Zengin ve nimet sahibi demektir.
2) Peçenek Boyu:
İyi vuruşan, çalışkan.
3) Çavuldur Boyu:
Namus ve ün sahibi demektir.
4) Çepni Boyu:
Yiğit, Gözüpek demektir.
B-DAĞ HAN KOLU: Sembolü ÜÇKUŞ'tur.
1 ) Salur Boyu:
Kılıç Sallar, saldırır anlamına gelir. Kadı Burhaneddin Devleti, Karahanlılar
bu boydandır.
2) Eymür Boyu: Ulu,
zengin demektir.
3) Alayuntlu Boyu:
"Yunt" kısrak demektir. Ala
kısraklı, Ala atlılar, iyi, güzel
atlılar demektir.
4) Yüreğir Boyu:
Her zaman iyilik eden demektir. Ramazanoğulları bu boydandır.
C-DENİZ HAN KOLU: Sembolü ÇAKIRKUŞU'dur.
1) Iğdır (iğdir)
Boyu: Ululuk, yiğitlik, iyilik eden demektir.
2) Yuva(Yıva) Boyu:
Hepsinden üstün demektir.
3) Büğdüz (Buğduz)
Boyu: Alçak gönüllü, hizmet edici demektir.
4) Kınık Boyu:
Saygıdeğer, Saygıya layık demektir. Selçuklu oğulları bu koldandır. (8)
"8) Türkyay-Oymak Aşiret ve
Cemaatler. İstanbul, 1975, Önsöz, s. 8"
OĞUZ Türkler’i
BOZOK ve ÜÇOK adı adında iki büyük kısma ayrılmışlardı. BOZOKLAR, Oğuzhan’ın üç
büyük oğluna (GÜNHAN, AYHAN, YILDIZHAN) üç kola ki toplam olarak altı kola ayrılıyorlardı. Her kol dört boya
bölünüyordu. Böylelikle Oğuz Türkleri (24) yirmi dört boya ayrılmıştı. Oğuz’un
üç büyük oğlu GÜLHAN, AYHAN, YILDIZHAN’ın çocuklarından üreyen ve BOZOKLAR’a bağlı
olan on iki(12) boyun adlar şöyledir:
KAYILAR, BAYATLAR,
ALKAEVLİLER, KARAEVLİLER, YAZIRLAR(Yazgırlar), DODURGALAR, DÖĞERLER,
YIPARLILAR, AVŞARLAR(Afşarlar), BEYDİLİLER, KARKINLAR, ÇARUĞLAR (Bazı
kaynaklarda KINIKLAR)
Oğuzhan’ın üç küçük
oğlundan; GÖKHAN, DAĞHAN, DENİZHAN’ın çocuklarından çoğalan oniki(12) boy da
ÜÇOKLAR’a bağlı olup, adları şunlardır:
BAYINDIRLAR,
ÇAVULDURLAR, ÇEPNİLER, PEÇENEKLER, SALURLAR (Salgurlar), ALAYUNDLULAR(Ala
Atlılar), EYMÜRLER, YÜREĞİRLER (Üreğirler), İĞDİRLER (İğdirler) BÜKDÜZLER,
YIVALAR, KINIKLAR’dan teşekkül etmişti.14
Oğuzhan’ın bu (24) yirmi dört torunundan Kayseri’ye yerleşenler de şunlardır:
Köyün Eski
Adı Köyün Yeni Adı Boy
– Oymak İlçesi
1. Yazır Yazır - Erkilet
2. Germin Germir Germir Merkez
3. Küçükbürüngüz - Büğdüz ”
4. Gömeç - Gömeç ”
5. Doruklu - Doruklu ”
6. Karahöyük Karaevli (Karayin) Karaevli „
7. Salur - Salur ”
8. Yüreğil - Yüreğil Hacılar
9. Beğdeğirmeni - Beydili ”
10. Düğer - Döğer Himmetdede
11. Elmalı - Sarıdanüşmentli Sarıdanüşmentli
12. Yuvalı - Yuvalı ”
13. Yazılı Vançiçek Yazır Talas
14. Yazyurdu Moracak Yazır ”
15. Büyükbüründüz- Büğdüz Bünyan
16. Doğerli Ermin Eymür, Döğer
17. Emirören Emirviran Eymür ”
18. Girinci - Girinci Akkışla
19. Kızık - Karaevli Develi
20. Karahöyük - Karaevli İncesu
21. Akören Akviran Alkaevli Pınarbaşı
22. Büyüksöbetçimen Afşar Avşar Sarız
23. Çavdar - Çavdar Sarız
24. Kırkkurak - Alayutlu Sarız
25. Avşarsöğütlü - Avşar Pınarbaşı
26. Alayirli Alayinli Alayunt Tomarza
27. Ağcaşar - Ağcaşar Yahyalı
28. Karaören Karaviran Karaevli Tomarza
29. Cuna (Conali) Kuzugüdenli Cunalı Akkışla
30. Gömürgen İbeli İlbeyli Akkışla
31. Kululu Kululu Bayındır Akkışla
32. Akin Akkışla Bayat Akkışla
33. Koyunabdal Bünyan Bayat Bünyan
Yukarıda da açıkça
görüldüğü gibi Kayseri’nin ilçe, bucak ve köylerindeki Resmî kayıtlara göre
Oğuz’un (24) yirmi dört boyunun bir bölümünün yer adları, halen kendi boy
isimleri ile anılmaktadır.
Osmanlı
İmparatorluğu’nun defalarca yaptığı İSKAN POLİTİKASI, konar iç göçerleri
yerleşik hayata geçirme çabaları kesin bir sonuç vermemiştir. Bu durum çoğu
defa devletle boy, aşiret ve cemaatlerin arasını açmış, aşiretler arasında
kanlı savaşlar meydana gelirken, yerlerinde kalmak isteyenler de sık sık
Suriye, Irak, Horasan, Azerbaycan bölgelerine kaçmışlar, devletin tepkileri
azaldıkça eski yerlerine yeniden dönmüşlerdir; ancak devlet bu yerleştirme
politikasından vazgeçmemiştir. Bu iskânlarda Kayseri ilçe, bucak ve köylerine
yerleştirilen boy, oymak, aşiret ve cemaatlerin sayısı iki yüz seksen dörttür
(284). Yerleştirilen bu topluluklar için mâhâl adı olarak KAYSERİYYE SANCAĞI
notu yer almaktadır.
Bunlardan iki yüz
atmış iki (262) aşiret için Kayseriyye Sancağı gibi geniş bir isim gösterilmiş,
yirmi iki (22) oymağın ismi verilmiştir. 15
İsmi verilen aşiretler şunlardır:
1. KAYSERİ AKKIŞLA'YA YERLEŞENLER :
Conalı, Bucakkışla,
Kuzugüdenli, Salur, Bayat, Beydili, Bayındırlı, Yuvalı, Akin, Yüreğil, İlbeyli,
Karalar, Deliler, Koyunabdal, Pehlivanlı, Boynuinceli, Çapanlı, Bozdoğanlı,
Avanoğlı, Deliler,
2. KAYSERİ BÜNYAN'A
YERLEŞENLER :
Avşar, Vevziroğlu,
Elbaşlı, Tekeli, Alaaddinli, Başladık, Üreğir.
3. KAYSERİ
DEVELİ’YE YERLEŞENLER :
Hacılar, İmamkulu,
Pehlivanlı, Cuşlu, Ağarlı, Piroğlu, Develi, İsahacılı, Memduhlu, Yahşihacılı,
Hocahacılı, Hacılar, Boynuinceli, Bektaşoğulları, Avşar, Civanşir, Kuşcu,
Ceridî, Salur, Kızık.
4. FELAHİYE'YE
YERLEŞENLER:
Avşar, Avşar
Kalesi, Bektaş, Okçu, Şehyar Salur, Bayat, Döğer, Çapanlı, Yazıçepni, Dündar,
Eymür, Karkın.
5. KAYSERİ
İNCESU’YA YERLEŞENLER :
İnal Murat
Aşiretleri, Ali Bölüğü, Avşar Kuşçu, İvazhacılı, Recepli Avşarı, Sofu Cemaati,
Çobansalur, Cumalıoğlu, Süleyman Kethüda, Halil Bahadır, Sarı Kürklü, Omuzu
Güçlü, Karataşlı, Bezircili.
6. KAYSERİ
TOMARZA'YA YERLEŞENLER :
Cingözlü, Hacıpaşalı,
İmamkulu, Kocanalı, Persekler, Kabaklı, Akin
7. KAYSERİ
SARIOĞLAN'A YERLEŞENLER :
Avşar, Avşar
Kalesi, Şehyar Salur, Okçu, Tatılı, Bektaş, Karaözü, Beydilli, Döğer, Çapanlı,
Dündar, Eymür, Karkın.
8. KAYSERİ YEŞİLHİSAR'A YERLEŞENLER :
Hazırcaoğlu,
Yazıbayat, Hadırlı, Bayındır, Salurlu, Musahacılı,
9. KAYSERİ
YAHYALI’YA YERLEŞENLER :
Hacılar,
Hızırhacılı, Kocahacılı, Musahacılı, Yahyalı, Kuzugüden, Bozca, Mihmadlu,
Karaevli, Recepli Avşarı.
10. KAYSERİ TALAS’A
YERLEŞENLER :
Pehlivanlı, Ardıç,
Salur.
11.KAYSERİ ZAMANTI BÖLGESİ’NE YERLEŞENLER :
Akçaali, Beceli,
Afşar, Beğdili, Beğli, Salmanlı, Keçeli, Sarısindili, Selmanlı, Pehlivanlı.
12. KAYSERİ
HARMANCIK MEVKİİ’NE YERLEŞENLER:
(Kayseriyye
Kürbünde)
Beceli, Bektaşlı,
Karnık, Şambayadı, Pehlivanlı.
13.
ÖZVATAN'A(ÇUKUR) YERLEŞENLER :
Avşar, Avşar
Kalesi, Avanoğlu, Döğer, Dürdar, Eymür,
Karkın.
14. SARIZ'A
YERLEŞENLER :
Büyük Avşar,
Herekçioğlu, Karaşeyhli, Kocanalı, Muhazimoğlu, Şahmetlioğlu, Teşkeşlioğlu,
Türkmenliler, Badıllı, Çavdır.
15.ERKİLET'E
YERLEŞENLER :
Tekelioğlu,
Yazırlıoğlu, Dündaroğlu.
Görüldüğü gibi
KAYSERİ SANCAĞI’nda yer alan boy, oymak ve aşiretler ve aldıkları yer isimleri
şunlardır:
KAYSERİ: YAZIR –
ÇEVRİL – BÜYÜKBÜRÜNDÜZ (BÜĞDÜZ) – KÜÇÜKBÜRÜNDÜZ(BÜĞDÜZ) – GÖMEÇ – SALUR –
YÜREĞİL – KÖSELER – HACIVAZ – DEVECİYAN – İSAUŞAĞI – DANİŞMENT - KÜRTLER –
DÜGER – YUVALI – YAYILI – GEZİ – KARAKÜRDLÜ – BOYACIKAPISI – GYRİNCİ – ULAŞ –
CUNA – KIZIK – BOZATLI – BOSTANCI ÇELEBİ – HASBEGLİ – BEKTAŞ – HASİNLİ –
KARAKOYUNLU – KUZUGÜDEN – CONALI – HÜSEYYNLİ – EMİRUŞAĞI – KARAHACILI – AFŞAR –
ÇAVDAR – ULUĞTÜRK – HASTÜRK – TÜRKOĞLU – KÜRTOĞLU – KARALAR – BABAŞOĞLU –
KUŞÇULU “RUMYAN – SÜLEYMANLI -ARKIYAN” CUROĞULLARI – DOĞANLI – ÇİFTLİK(UVA-OVA
ÇİFTLİĞİ) – KÖTÜKÖY (Güzelce, Tomarza, Akkışla) KAVLAKLAR(Pınarbaşı, Pazarören,
Akkışla/Kululu); HAYTALAR (Akkışla/Kululu; Karaözü) – BADALUŞAĞI – BUDARAN,
(Bunlar Akhunlar’dandırlar, Akkışla)–EYMÜR(EYİM) – BEYDEĞİRMENİ (BEYDİLİ) –
KUZUGÜDENLİ(Akkışla, Yahyalı)– ERKİLET – KINIK – BAYINDIR(Akkışla/Kululu;
Yeşilhisar) – KARGIN – KULULU[(KURULU), Akkışla,Tomarza,] – DELİLER –
KUŞÇULAR(Aynı adla bu bölgede beş köy var.) – ŞIKBARAK – AVŞARPOTUKLU –
AVŞARSÖĞÜTLÜ – ÇEPNİ – ERGÜNÇUK (YAZIR) – CÜCELER – AVŞAROĞULLARI – ŞEREMETLER
– TİLKİCİLER – TÜLEKLER(KAÖZÜ'nde de böyle bir sülale mevcuttur.),
AKİN[Karabekirli(Dulkadirli Beyliği'ne Mensup) ; Bünyan/Ekinciler; Akkışla;
Yahyalı; Tomarza]-KARALAR (Akkışla, Karaözü, Ardahan (Beykent), İncesu/Karataş;
Ankara(Bir köy ismi), Kahramanmaraş(İki, Köy ismi) Bu isimile anılmaktadır. Bu
aşiretten "Cenupta Türkmen Oymakları" adlı eserinde bahseden Ali Rıza
YALMAN, sayfa 127 KARALAR aşiretinin ADANA: Çimenli, Terliksiz, Halvacı, Oymaklı, Yüzbaşı(Yozbaşı), Kamışlı
ve Sakallıağça köylerinde yaşadığından
bahseder. Mehmet ERÖZ de Atma Boyu'ndan bahsederken: KARALAR oymağını sekizinci boy olarak gösterir. Hilmi
GÖKTÜRK: "ANADOLU'nun DAĞINDA, OVASINDA, TÜRK MÜHRÜ" adlı eseri
Cilt.I.sayfa 92-93'de KARALAR'dan bahsederek: "Türkmenler de bir oymak da
KARALI ismini taşır ve Divan'da Hakâniye
Hanlarına KARA isimlerinin verildiğini de görmekteyiz." demektedir.
Toplam dört yüz
yetmiş bir (471) köyü bulunan Kayseri’nin yüz atmış yedi (167) sinin adı
değiştirilmiştir. Bununla birlikte üç yüz dört (304) köyün isminin de aynen
muhafaza edildiği şüphelidir.
KAYNAKLAR:
1) Said İbn Müseyyeb, İslâmi Kaynaklara
Göre Peygamberler. Doç.Dr. Abdullah AYDEMİR, s.51 Sabah Yayınları, 1990
2) Vahb İbn Münebbih- AGE.s.51
3) İbn Kesir, el Bidaye, I, 115. AGE, s.55
4) Cevdet Türkay, Başbakanlık Arşiv Belgelerine
Göre. Oymak Aşiret ve Cemaatler, İst.19-76 Tercüman Kaynak Eserleri Serisi 1,
s.9
5) Cevdet Türkyay, AGE. s. 9
6) Cevdet Türkyay, AGE s. 14
Ankara, Perşembe, 12 Kasım 2015
